Coğrafya dersinin konusu olan doğal sistemler KPSS gibi sınavla için bilinmesi gereken temel konulardan birisi.

İnsanoğlunun yaşamını sürdüğü ve coğrafyanın temel çalışma alanını oluşturan ortam, doğal sistemler olarak adlandırılır. Konu, hem bilimsel olarak hem de genel kültür açısından önemli bilgiler içerir ve dört temel başlıkta incelenir. Bu başlıklar hava küre, su küre, taş küre ve canlılar küresidir.

Hava Küre

Atmosfer adı verilen hava küre, dünyayı çevreleyen ve çeşitli gazların oluşturduğu kütledir. Aynı zamanda doğadaki tüm canlıların yaşaması için gereken ilk sistemdir. Atmosfer tabakasındaki bu gazların yüzde 78'i azot, yüzde 21'i oksijenden oluşur. Atmosferde yukarıdan aşağıya doğru termosfer, mezosfer, stratosfer ve troposfer katmanları bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 1000 kilometrelik kalınlığa sahip olan atmosfer, gündüzleri güneş ısısının, geceleriyse uzay boşluğunun soğukluğunun dünyaya ulaşmasını engeller ve hava olaylarını oluşturur.

Yeryüzündeki yaşamın sürekliliği için atmosfer, yaşamsal öneme sahiptir. Yerçekimi sayesinde dünyanın etrafında tutunan atmosfer katmanlarının her birinin farklı özellikleri vardır. Ekzosfer, atmosferin en üst katmanıdır ve üst sınırı kesin olarak bilinmemekle birlikte, 10 bin kilometre olduğu düşünülmektedir. Bu katmanda yerçekimi çok düşüktür ve yapay uydulara ev sahipliği yapar. Termosfer katmanındaysa güneş ışınlarının yakıcı etkisi çokça hissedilir. İsmini de güneşin durumuna göre 200-1600 santigrat derece arasında değişen ısısından dolayı almıştır. Stratosferin bittiği yerde 80 kilometre yukarısını tarif etmek için ise Mezosfer terimi kullanılır. Kendi içinde de ozon gazlarının bulunduğu Ozonosfer ve gazların iyonlara ayrılmaya başladığı Kemosfer olarak ayrılır. Küçük göktaşları, bu katmanda sürtünmeye maruz kalarak ufalanır ve kaybolurlar.

Stratosfer ise troposferin üzerinde yer alır ve Ozon tabakasını barındırır. Bu katmanda yerçekimi oldukça azalır ve nesneler özgül ağırlıklarını kaybederler. Aynı zamanda ozon gazları bu tabakanın üst kısmında yer aldığından, güneş ışınlarını çekerek katmanın ısınmasına sebep olur. Troposfer de atmosferin en alttaki ve en yoğun gaz bulunan katmanıdır. Su buharının tamamı bu katmanda bulunur ve buna bağlı olarak iklim olayları burada oluşur. Basınç değişiklikleri, hava akımları, nem oranı, yağış oranları, rüzgâr gibi iklim olaylarını, troposfer tabakasındaki değişiklikler belirler. Troposfer katmanının kalınlığı, ekvator ve kutuplara göre farklılık gösterir. Bunun nedeni ise ekvatorda havanın ısınması ve buna bağlı olarak ağırlığının azalmasıyla yükselmesi (merkezkaç kuvvetinin olması), kutuplarda ise havanın soğuması ve çökmesidir (merkezkaç kuvvetinin olmaması).

Su Küre

Okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yeraltı suları ve atmosferdeki su buharlarını içerisinde barındıran sistemin adıdır. Hidrosfer adı da verilir. Dünyamızın ¾'ünü su oluştururken, hidrosfer tabakasının yüzde 98'ini de denizler ve okyanuslar kaplamaktadır. Aynı zamanda hidrosfer üzerinde okyanus akıntıları da bulunmaktadır. Bunlardan en bilinenleri Meksika Körfezi'nden başlayarak İngiltere'nin kuzeyine kadar süren Gulf Streem sıcak su akıntısı ve Kuzey Buz Denizi'nde Labrador kıyıları boyunca devam eden Labrador soğuk su akıntısıdır.

Taş Küre

Dünyanın dış yüzeyini kaplayan, toprak ve taşlardan meydana gelen ve litosfer adı verilen sistemin adıdır. Sistem, dağlar, tepeler, vadiler, ovalar ve platolardan oluşur. Dünyanın manto katmanının üzerinde yer alan bu katı kabuk, canlılar için birbirinden farklı yaşam alanlarının oluşmasını sağlamıştır.

Canlılar Küresi

En sonda yer alan ve biyosfer olarak da bilinen canlılar küresi, sistemin son halkasıdır. Taş küredeki besinlerden, su küredeki sudan ve atmosferdeki havadan beslenerek yaşamını sürdüren canlıların tamamını kapsar. Biyosferin atmosfer içindeki yüksekliği 10000 metreyi bulur. Bu yükseklikten sonrasında herhangi bir spor mantarı ya da bakteriye rastlanmamıştır. Deniz altında 5000 metre derinlikte bile canlı organizmalara rastlandığından dolayı, bu alt sınır olarak kabul edilir.